Дэфіс на помніку Віктару

• ІРЫНА ХАЛІП
• 27.09.2024, 11:10

Фантомны боль Беларусі.

Мая сённяшняя калонка - гэта дэфіс на надмагільнай пліце, той самы, які паміж нараджэннем і смерцю. 21 верасня Віктару Івашкевічу споўнілася б 65 гадоў. 3 кастрычніка будзе 11 год з дня яго смерці. Значыць, сёння - сярэдзіна, той самы злучок. Не казаць пра Віктара немагчыма. І не ўспамінаць аб ім - таксама.

Усё, што адбывалася падчас пратэстаў 2020 года і чаму шчыра радаваліся людзі - як, мы і на гэта здольныя? - У жыцці Віктара здарылася значна раней. Страйк? Менавіта ён ствараў у дзевяностыя стачкам і выводзіў тысячы працоўных на плошчу.

Масавыя акцыі пратэсту? Так, самыя першыя акцыі пратэсту ў Беларусі - без сацсетак і мабільных тэлефонаў, без тэлеграм-каналаў і чатаў - арганізоўваў (ці быў суарганізатарам) менавіта Віктар Івашкевіч. І самыя масавыя - таксама. Знакаміты «Марш свабоды», калі менчукі разбіралі брук на камяні. «Чарнобыльскі шлях», на якім удзельнікі шэсця пераварочвалі міліцэйскія аўтамабілі, зняпраўджваючы міф пра беларусаў-зайчыкаў. Зрэшты, і да з'яўлення «Чарнобыльскага шляху» ён праводзіў экалагічныя акцыі.

Уплывовыя незалежныя медыі? Наогул менавіта Віктар яшчэ напрыканцы дзевяностых стварыў фактычна з нічога газету «Рабочы», якая выдавалася стотысячнымі тыражамі. Дарэчы, менавіта за газету ён атрымаў свой першы тэрмін. У 2001 годзе ў «Рабочым» з'явіўся артыкул «Злодзей павінен сядзець у турме». Супраць Віктара распачалі крымінальную справу паводле артыкула «паклёп у дачыненні да прэзідэнта» і пакаралі двума гадамі «хіміі». Памятаю, перад ад'ездам Івашкевіча ў спецкамендатуру я брала ў яго інтэрв'ю. І Віктар смяяўся, калі я пыталася, ці гатовы ён да жудасных нязручнасцяў і страшных выпрабаванняў, звязаных са знаходжаннем на «хіміі». Ён казаў: ды зайдзіце ў кожны студэнцкі інтэрнат і паглядзіце, у якіх умовах жывуць студэнты. І ў іх такая «хімія» на пяць гадоў, а ў мяне ўсяго толькі на два.

Партыйнае будаўніцтва, стварэнне грамадскіх арганізацый? І тут Віктар паспеў шмат. Ён быў адным са стваральнікаў Беларускага народнага фронту, а потым шмат гадоў - намеснікам старшыні партыі і сакратаром Управы БНФ. А яшчэ ствараў з аднадумцамі «Хартыю’97». І стачкам, вядома ж. Зрэшты, партыю ён стварыў яшчэ школьнікам: калі вучыўся ў шостым класе, прыдумаў «нацыянал-камуністычную партыю» з пяці чалавек. Ён - лідар, яшчэ чацвёра - шараговыя сябры партыі. І гэтыя чацвёра запатрабавалі грошай на ўлёткі, каб расклейваць іх па горадзе. Віктар сказаў: спачатку трэба заплаціць партыйныя ўнёскі, тады і будуць грошы на ўлёткі. На гэтым партыя памерла. Затое пасля тэрміновай службы Івашкевіч, ледзь увайшоўшы ва ўласны двор на бульвары Шаўчэнкі, пачаў пытацца ва ўсякага сустрэчнага, дзе тут знайсці антысавецкае падполле.

Асабістая смеласць? Беларусаў пакалення Івашкевіча, якія адсядзелі адміністрацыйныя арышты ў колькасці, набліжанай да бясконцасці, можна пералічыць па пальцах. Людзей, якія, выходзячы з турмы на Акрэсціна, адразу пачыналі планаваць новыя акцыі пратэсту, пагатоў. Тады гэта быў невялікі пул адчайных, адважных, найлепшых у свеце людзей, кожны з якіх - асобная старонка ў гісторыі Беларусі. А самая пранізлівая акцыя Віктара Івашкевіча - гэта яго асабісты выхад на Кастрычніцкую плошчу ў лістападзе 2007 года. Ён нічога не арганізоўваў у той раз, проста выйшаў на плошчу з двума сцягамі - бел-чырвона-белым і сінім еўрапейскім. Потым ён казаў, што гэтым хацеў паказаць уладам: дыялог лепшы за канфрантацыю. Зрэшты, ён казаў і іншае: «Годзе сядзець у акопах. Час на штурм».

Кажуць, што прырода не цярпіць пустэчы, і калі ў якім-небудзь горадзе знікае выбітная асоба, замест яе вельмі хутка з'явіцца раўназначная. Віктар памёр 3 кастрычніка 2013 года. І ўжо 11 гадоў мы - тыя, каму пашанцавала ведаць Віктара, - чакаем такога ж. Углядаемся ў твары, учытваемся ў тэксты, услухоўваемся ў рэплікі і маналогі. Але нічога не адбываецца. Такі, як Івашкевіч, так і не з'явіўся. Велізарная дзірка застаецца незапоўненай. І, здаецца, так і застанецца. Бо роўных Віктару не было і няма. Ёсць іншыя. Таксама таленавітыя, слаўныя, смелыя. Але Віктар Івашкевіч быў адзін. Іншых не будзе.

Але мы ўсё адно будзем шукаць, углядацца, чакаць. Бо без Віктара невыносна цяжка. Віктар Івашкевіч - фантомны боль Беларусі.

Ірына Халіп, спецыяльна для Charter97.org