Уладзімір Някляеў пра падземны ход ад Крэва да Тракая
- Уладзімір Някляеў
- 8.07.2024, 22:21
Чые вялікія літоўскія князі?
Ва ўсіх гістарычных (дый мастацкіх) кнігах, якія давялося мне прачытаць, чорным па белым напісана, што вялікія літоўскія князі — гэта вялікія літоўскія князі. І ніякія іншыя. Таму мяне здзівіла, калі на літаратурнай сустрэчы ў Вільні некалькім маладым літоўцам раптам захацелася пра гэта падыскутаваць.
У пару майго юнацтва адной з форм «идеологической работы с населением» (найперш з моладдзю) былі так званыя дэбаты кшталту: «Ці ёсць жыццё на Марсе?», або «Ці ўсіх пусцяць у камунізм?». Дэбатавалі калі не кожны дзень, дык кожны тыдзень, таму прыдумаць, пра што ў чарговы раз дэбатаваць, было няпроста, і арганізатары дэбатаў бегалі сярод удзельнікаў: «Падкіньце тэму!»
Дык вось… Нашы літоўскія сябры прыдумалі сёння (ці нехта ім падкінуў) тэму літвінізм. Нібыта ён пагражае нацыянальнай бяспецы літоўскай дзяржавы.
Не аднойчы спрабаваў я давесці маім літоўскім сябрам, што нікому і нічым літвінізм не пагражае. У той форме, у якой існуе ён у Беларусі, ён ёсць еўрапеізмам, які ўзнік з разумення таго, што толькі ў еўрапейскім напрамку пралягае шлях да захавання нацыянальнай ідэнтычнасці і дзяржаўнага суверэнітэту беларускай дзяржавы, што ніяк не закранае суверэнітэту дзяржавы літоўскай.
Найбольшы шанц ступіць на гэты шлях мелі беларусы напачатку 90-х мінулага стагоддзя — адразу пасля абвяшчэння незалежнасці. Гістарычным шанцам тым мы не скарысталіся, і калі стала відавочна, што еўрапейскі шлях зноў для нас (Бог ведае на які час) перакрыты, шмат хто кінуўся ў запозненыя шкадаванні, а я напісаў паэму «Паланэз». Паэму з двума сюжэтамі — пра няспраўджанае каханне і пра страчаную гісторыю…
У паэме ёсць такія радкі:
Літва! Ад слёз у горле горка,
Як назву вымаўлю тваю:
Літва! Па ўсёй зямлі стаю
Я на святых тваіх пагорках.
Дзеля чаго ўва мне ты будзіш
Надзею голасам крыві?
Літва! Ты ўжо была? Ты будзеш?
Калі жывая, дык жыві!
І калі ты не ў праху вояў,
Не ў мройным часе залатым,
А ў духу тым, што прагне волі, —
Тады ты ёсць, калі ты ў тым!
Дух, які прагне волі, — вось што для нас гістарычная Літва, вось што такое наш літвінізм. І калі дзесяць гадоў таму ў перакладзе на літоўскую мову выйшла кніга «Polonez», з прэзентацыямі якой я аб’ездзіў ці не ўсю Літву, усе літоўцы гэта разумелі. Нават нацыяналісты з іх лозунгам «Літва для літоўцаў!», якім чытаў я ўрыўкі з паэмы на мітынгу ў Лукішках. Калі б не было гэтага разумення, кнігу не пераклалі б і не выдалі, а тым больш не арганізавалі б прэзентацыі па ўсёй Літве. І ніхто тады не пытаў «Чые вялікія літоўскія князі?», бо гэта было б проста смешна. А вось праз дзесяць гадоў пытаюць. І як бы ўсур’ёз. Як некалі ўсур’ёз пыталіся, ці ўсіх пусцяць у камунізм.
Яшчэ нядаўна я ўсур’ёз займаўся палітыкай — і не забыўся, што яна такое. Асабліва ў часы глабальных зрухаў, на хвалі якіх уздымаецца як дух чалавечы, так і ўсплывае людское смецце. Палітыканчыкі, папулісты, якія нацягваюць на сябе тогі выратавальнікаў нацыі, пнуцца любымі спосабамі прыцягнуць да сябе ўвагу. І тут найпершы спосаб, апрабаваны стагоддзямі, нагнятанне страху. А для гэтага трэба прыдумаць страшылку. Напрыклад, беларускі літвінізм. Той, які пагражае суверэнітэту Літвы. І што з ім рабіць? А межы перакрыць, каб яго спыніць! І напляваць, што літвінізму такога няма. Затое межы ёсць.
Я нарадзіўся ў Крэве. На зямлі Вялікага Княства Літоўскага — колішняй магутнай еўрапейскай дзяржавы. Пад сценамі Крэўскага замка, дзе была падпісаная Крэўская унія, якая аб’яднала Вялікае Княства Літоўскае з Польшчай. Гісторыя Крэва, гісторыя Вялікага Княства, якую распавядаў мне мой дзед, а яму — ягоныя дзяды і прадзеды, была гісторыяй майго дзяцінства. І я не забіраю, і ніхто з беларусаў не мае намеру забіраць яе ў нашых суседзяў, але ж і не адмаўляцца нам ад яе, калі яна ваша і наша.
Крэўскі замак зараз у руінах. Іх можна перанесці з Беларусі ў Літву, але падмурак застанецца ў той зямлі, на якой мураваўся. Літоўцы лічаць яе літоўскай зямлёй, палякі — польскай, расейцы — рускай. А беларусы (як бы іх раней ні называлі, але якія з’яўляліся на гэтай зямлі і сыходзілі ў яе) нібы ні пры чым. У такім разе, дзе яны жылі і жывуць?..
Яны бяздомныя?..
Амаль тры апошнія стагоддзі Расія высяляла беларусаў з еўрапейскага дома. Вырывала нашы карані з гісторыі Вялікага Княства Літоўскага, каб перасадзіць іх у гісторыю Расійскай імперыі. Тое самае адбываецца зараз. І фактычна тыя літоўцы (дзякуй Богу, іх няшмат), якія прыдумалі «небяспечны беларускі літвінізм» і адмаўляюць беларусам у праве на агульную нашу гістарычную спадчыну, дапамагаюць Расіі перацягнуць Беларусь з усходу Еўрапейскага Саюза на захад Расійскай імперыі.
У гісторыі майго дзяцінства была легенда пра падземны ход, які вёў ад Крэва да Тракая. Ён лучыў нашых продкаў, ратаваў іх у ліхія часіны, дапамагаў змагацца з ворагамі. Незалежна ад таго, быў той ход насамрэч ці яго не было, ён — гісторыя. І не варта засыпаць яго смеццем. Па ім яшчэ хадзіць і хадзіць і нам, і нашым нашчадкам.
Уладзімір Някляеў, «Радыё Рацыя» са спасылкай на «Ніву», №27, 2024 г.