Дыяспара набыла Трэці Статут ВКЛ і перадасць яго ў Беларусь
- 18.10.2024, 9:59
Гэта адзін з самых дасканалых прававых дакументаў у свеце таго часу.
У межах працы вяртання беларускіх каштоўнасцяў на радзіму ініцыятыва MALDZIS выкупіла Статут Вялікага княства Літоўскага 1588 года (Трэці Статут ВКЛ). Пра гэта прадстаўнікі ініцыятывы паведамілі «Зеркалу».
«Трэці Статут - найважнейшае выданне, надрукаванае ў Вялікім княстве Літоўскім за ўвесь час яго існавання, і адзін з самых дасканалых прававых дакументаў у свеце таго часу, - адзначыў Павел Мацукевіч, кіраўнік ініцыятывы MALDZIS. - Гэта помнік беларускай прававой культуры, у якім можна ўбачыць ідэю ўсталявання прававой дзяржавы і першы крок да яе. Статут абараняў незалежнасць ВКЛ, і ў ім была рэалізаваная агульнапрынятая сёння ідэя падзелу ўлады на тры галіны: заканадаўчую, выканаўчую і судовую. Статут дзейнічаў на працягу больш як 250 гадоў, перажыў падзел Рэчы Паспалітай (федэратыўнай дзяржавы, у якой жылі продкі сучасных беларусаў, палякаў, літоўцаў і ўкраінцаў. — Заўв. рэд.) і знікненне ВКЛ у выніку ўключэння беларускіх земляў у склад Расейскай імперыі. Для параўнання, самая старая ў свеце Канстытуцыя ЗША толькі набліжаецца да свайго 240-гадовага ўзросту».
Статут быў напісаны на старабеларускай мове і перакладаўся на іншыя мовы. Са слоў Рыгора Астапені, апекуна ініцыятывы MALDZIS, «статут ВКЛ быў узорам для іншых дзяржаў, Расеі і Прусіі, якія выкарыстоўвалі яго пры распрацоўцы свайго права. У распрацоўку Статута ўнеслі свой уклад знакамітыя беларускія дзяржаўныя дзеячы і дыпламаты Астафій Валовіч і Леў Сапега, якія складаюць гонар нацыі. Падобныя вяртанні, як набыццё Статута, паказваюць, што іх праца шануецца нашчадкамі і з'яўляецца важным элементам сённяшняй ідэнтычнасці беларусаў».
Апроч іншага, Статут быў перакладзены і на польскую мову: у 1648-м яго выдалі ў Варшаве. Амаль праз паўстагоддзя, у 1693-м, перавыдалі ў друкарні Віленскай акадэміі езуітаў. Апошняе выданне ёсць у шэрагу буйных бібліятэк і музеяў свету, у тым ліку і ў Беларусі. Яно ёсць у Нацыянальнай бібліятэцы, Цэнтральнай бібліятэцы Нацыянальнай акадэміі навук, а таксама ў Полацкім музеі беларускага кнігадрукавання.
Асобнік 1693 года прадстаўнікі ініцыятывы знайшлі ў антыкварнай краме ў Калішы (Польшча) і купілі на сродкі беларускіх ахвяравальнікаў. Неўзабаве ён будзе выстаўляцца на тэматычных мерапрыемствах па-за межамі Беларусі, але праз некаторы час яго перададуць у першую меркаваную сталіцу ВКЛ — Наваградак, у мясцовы гісторыка-краязнаўчы музей, у якасці грамадскага падарунка.